GAZ DEDEKTÖRLERİNİN KONUMLANDIRILMASI
1. Sabit Gaz Dedektörlerinin Doğru Konumlandırılması ve Önemi
Gaz dedektörlerinin doğru bir şekilde yerleştirilmesi (gaz dedektörü montaj yerinin seçimi), çalışma alanındaki gaz tehlikelerinin doğru ve daha hızlı bir şekilde algılanmasında büyük öneme sahiptir.
Yeni bir gaz dedektörü montajından veya mevcut olanı değiştirmeden önce, ilk olarak algılama yapılacak alanın boyutu değerlendirilmelidir. Böylece maksimum kapsama alanı için doğru model seçmek mümkün olur.
Gaz kaçağının algılanmasında, dedektör veya numune alma aparatı, tehlikeli gaz birikimlerinin meydana gelebileceği muhtemelen alanlara ve potansiyel gaz kaçağı noktalarının yakınına yerleştirilmelidir. Havadan daha ağır gazlar sıvı gibi aşağı yönde akmakta ve bordum katlarda, mahzenlerde, çukurlarda birikebilmekteyken, havadan daha hafif gazlar üst boşluklarda birikebilmektedir. Ortamda önemli ölçüde büyük bir hava hareketi varsa gazın davranışı değişecektir. Salınım gerçekleştikten sonra gazların davranışı birçok parametreye bağlıdır ve karmaşık bir davranış sergilemeye başlamaktadır. Bu parametrelerin gazın tespitine etkisini tahmin etmek kolay değildir.
Sensörler veya numune alma noktaları, gazın dağılması konusunda bilgi sahibi olan proses uzmanları ve güvenlik mühendisleri ile görüşülerek belirlenen konumlara yerleştirilmelidir. Temel amaç, tehlike oluşmadan önce gazın tespit edilmesini sağlamaktır.
2. Gaz Dedektörü Konumlandırmada Bağıl Yoğunluk
Gaz ve buhar karışımlarının yoğunluğu, bileşenlerinin hacim kesirleri ve moleküler kütlelerinden basitçe hesaplanabilmektedir. Hava yaklaşık 29 g/mol kütleye sahiptir ve bu da 1 bağıl yoğunluğa karşılık gelir. 29’dan daha düşük moleküler kütleye sahip gazların bağıl yoğunluğu 1’den az olacak ve havadan daha hafif olacaktır. Örnek olarak, moleküler kütlesi 16 olan metan havadan daha hafif, moleküler kütlesi 44 olan karbondioksit ise havadan daha ağır olacaktır. Bu ikisinin karışımı, örneğin yaklaşık %53 metan ve %47 karbondioksit içeren bir gaz, havaya benzer bir yoğunluğa sahip olacaktır. Havadan daha hafif olan saf veya karışık gazlarla temiz hava karışımları yine havadan daha hafif olacaktır. Temiz hava ile seyreltilip etkisi ihmal edilebilir hale gelene kadar yükselme eğiliminde olacaklardır. Havadan daha ağır olan gazlar veya buharlarla temiz hava karışımları yine havadan daha ağır olacak, ancak daha az ağır olacaktır. Bu karışımlar, temiz hava ile seyrelip etkileri ihmal edilebilir hale gelene kadar bodrum katlar, çukurlar, hendekler vb. gibi alçak noktalara akma eğiliminde olacaktır.
Serbest bırakma sırasındaki sıcaklık farklılıkları ve normal türbülans nedeniyle, bağıl yoğunluğu 0,8 ve 1,2 arasında olan gazlar ve karışımlar genellikle benzer bir yoğunluğa sahip olarak kabul edilebilir. Bu aralıktaki gazlar havaya denk bağıl yoğunluğa sahiptirler ve bu nedenle her yöne yayılabilmektedirler.
3. Gaz Dedektörlerinin Yerini Belirlemedeki Amaç
a. Kaçak izleme:
Sızıntının mümkün olduğu kadar erken tespit edilmesini kolaylaştırmak için ölçüm başlığı, flanşlar, valfler, basınç düşürücüler, pompalar vb. gibi olası sızıntı noktalarına mümkün olduğunca yakın monte edilmelidir.
b. Alan izleme:
Açık bir potansiyel sızıntı kaynağının olmadığı alanlar için dedektörler, havalandırma sistemi gibi yerel akış koşullarını dikkate alarak tehlikeli alan boyunca eşit olarak dağıtılır. Tehlikenin türüne ve tehlike risk değerlendirmesine göre 40 ila 80 metrekarelik bir alan için bir dedektör kullanılabilir.
c. Kişisel koruma (zehirli gazlar için):
Açık bir potansiyel sızıntı kaynağının olmadığı işyerleri gibi alanlar için, dedektörler işyerinin inhalasyon bölgesine (baş yüksekliği) yerleştirilir.
4. Gaz Tiplerine Göre Konumlandırma
a. Yanıcı Gazlar:
Hidrojen, Metan ve Amonyak havadan çok daha hafiftir, dedektör yerleşimi potansiyel sızıntı noktasında veya üzerinde ve gaz ceplerinin birikebileceği (gaz yuvaları olarak adlandırılan) tavan alanlarında olmalıdır. Diğer yanıcı gazlar (propan, bütan, tolüen, vb.) havadan ağırdır, bu nedenle geniş alanları kapsayan zemin boyunca akabilirler. Erken tespit için ölçüm başlığı mümkün olduğu kadar alçak monte edilmelidir.
b. Zehirli gazlar:
Düşük konsantrasyonlarda, difüzyon ve konveksiyon yoluyla yayılan hava ile aynı yoğunluğa sahipmiş gibi davranırlar. Zehirli gazlar için gaz dedektörleri temel olarak personel koruması için olduğundan, zehirli gaz dedektörlerinin kurulumu normalde solunum seviyesindedir. Ancak sızan zehirli gazın sıcaklığı ortam havasından daha yüksekse gaz yükselecektir, dolayısıyla bu durumda dedektör konumu sızıntı noktasının üzerinde olacaktır. Ortam koşulları göz önünde bulundurularak yerleşim planlanmalıdır.
c. Sıvılaştırılmış gazlar:
Sızıntı gerçekleşmesi durumunda, genleşme sırasında soğuma nedeniyle bu gazlar aşağı yönde hareket sergileyebilmektedir. Dedektör kurulum yüksekliği, 30 cm ila 100 cm arasında olmalıdır.
5. Gaz Dedektörü Konumlandırılmasında Diğer Önemli Parametreler
a. İklim
Toz ve suyun toplanmasını ve gaz sensörüne girmesini önlemek için gaz sensörleri aşağı bakacak şekilde monte edilmelidir. Gaz dedektörlerini dışarıya monte ederken, yağmur veya selin neden olabileceği olası hasarları göz önünde bulundurulmalıdır, sıçramaya dayanıklı dış alan koruma başlıkları, gaz sensörlerine bir dereceye kadar koruma sağlayacaktır, ancak potansiyel büyük hacimli su için gaz sensörü konumlandırmasına dikkat edilmelidir. Sıcak bir iklimde ve doğrudan güneşe maruz kalan bir bölgede gaz dedektörünü kullanırken güneşlik kullanılmalıdır.
b. Gaz sensörü yönü
Bazı gaz sensörleri belirli bir yön kullanılarak konumlandırılmalıdır. Örneğin katalitik gaz sensörü yere bakacak şekilde dikey olarak monte edilmelidir. Gaz sensörü bu şekilde monte edilmezse düzgün çalışmayabilir.
c. Engeller
Açık IR cihazlarını takarken, IR ışınını engelleyen potansiyel engellerin olmadığından emin olmak önemlidir.
Herhangi bir kablolama döşenmeden önce, gerekli kablolama uzunluğunu ve gaz sensörü gaz kontrolörü ile bina yönetim sistemleri arasında kaçınılması gereken engeller göz önünde bulundurulmalıdır.
d. Servis ve kalibrasyon
Servis ve kalibrasyon için erişim kolaylığını göz önünde bulundurmak faydalıdır. Yüksek konumlandırılmış gaz sensörleri, servis ziyareti süresini ve maliyetlerini arttırabilmektedir. Erişim için geçici bir platform veya merdiven gerektirebilir. Düşük konumlandırılmış dedektörler olması durumunda ise erişim zorluğunun önüne geçmek adına zemin seviyesinin üzerinde 30 cm boşluk bırakılması kolaylık sağlayacaktır.
e. Ortam çalışma koşulları – Sıcaklık, Basınç, Nem
İşlem koşulları için dikkat edilmesi gereken hususlar önemlidir. Gaz basınç veya yüksek sıcaklık altında serbest bırakılırsa, aşağıya çökmek yerine yükselebilir.
f. Akış hızı
6 m/s’lik akış hızlarının yanlış alarmlara yol açabileceği katalitik sensörlere dayalı yanıcı gaz algılama sistemleri için özellikle dikkate alınmalıdır.
g. Diğer gazlara çapraz duyarlılık
Dedektörler, yüksek çapraz duyarlılığı sahip oldukları diğer gazlarla temastan kaçınacak şekilde konumlandırılmalıdır.
Kaynaklar:
BS EN 60079-29-2:2015
Yazar: Karf&Scoot
İzinsiz kopyalanması ve kaynak gösterilmeden alıntılanması yasaktır.
Yazılarımız genel bilgi amaçlı olup sizin için en uygun çözümleri Karf&Scoot uzmanlarımız ile görüşerek edinebilirsiniz.
