1- Karbonmonoksit Nedir?
Karbonmonoksit, kimyasal formülü CO olan, renksiz, kokusuz, zehirleyici ve yanıcı bir gazdır.
Kaynama noktası olan -191°C’de sıvıya, erime noktası olan -205°C’de ise katıya dönüştürülebilir. Havaya göre bağıl gaz yoğunluğu 0.97’dir, yani havadan yaklaşık %3 daha hafiftir.
2- Karbonmonoksit Gazı Nerelerde Bulunur? Nerelerde Kullanılır?
Karbonmonoksit gazı atmosferde çok az miktarlarda (~%0.000012) doğal olarak bulunur. Doğada en çok fosil yakıtlar ve odun gibi karbon bazlı yakıtların eksik yanması sonucu oluşur. (Tam yanma sonucu karbondioksit ortaya çıkarken, oksijen yetersizliği veya ısının düşük olması nedeniyle eksik yanma gerçekleşir, karbonmonoksit ortaya çıkar.) Volkanlar ve orman yangınları doğal karbonmonoksit kaynaklarıdır. Şehirlerde ise fosil yakıtlı araçlar, fırınlar, fabrikalar, soba ve şömineler karbonmonoksit kaynağı olabilmektedir.
Endüstride önemli bir yeri olan karbonmonoksit, akkor halindeki kok kömürünün üzerinden hava geçirilmesi gibi çeşitli yöntemlerle üretilir ve çeşitli amaçlarla kullanılır. Örneğin metalürjide nikelin saflaştırılması, kimya endüstrisinde metanol ve etilen gibi çeşitli kimyasal hammaddelerin sentezlenmesinde kullanılır.
3- Karbonmonoksit Gazının Tehlikeleri Nelerdir?
Karbonmonoksit hem yanıcı hem de zehirleyici bir gaz olarak tehlike arz eder.
Zehirleyicilik
Sigara, endüstriyel fırınlar, ateşli ocaklar gibi yanmanın gerçekleştiği hemen her yerde ortama yayılabilen karbonmonoksit, çalışanların en çok maruz kaldığı tehlikeli gazların başında gelir.
Karbonmonoksit insanlar ve diğer sıcak kanlı canlılarda temelde kandaki oksijen taşıma mekanizmasını bozarak zehirlenmeye neden olur. Oksijeni kanda taşıyan hemoglobin proteini karbonmonoksit ile çok daha güçlü bir bağ kurar ve oksijen taşıma işlevini yerine getiremez hale gelir.
Amerikan Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü’nün (NIOSH) belirttiği limitlere göre %0,12 (1200 ppm) karbonmonoksit bulunan ortam nefes almak için uygun değildir ve derhal terkedilmelidir. 10 saatlik çalışma süresinde ortalama maruziyet limit değeri (TWA) 35 ppm olup, bu değer hiçbir zaman 200 ppm tavan değerini (Ceiling) aşmamalıdır.
Vücudumuz az miktarda karbonmonoksiti tolere edebilse de maruziyet miktarı ve süresi arttıkça aşağıdaki zehirlenme belirtileri ortaya çıkar ve acil tıbbi yardım sağlanmazsa bu durum ölüme kadar varabilir. Karbonmonoksit zehirlenmesi belirtileri: Baş ağrısı, hızlı soluk alıp verme, mide bulantısı, halsizlik, baş dönmesi, bilinç bulanıklığı, halüsinasyonlar, göğüs ağrısı, bayılma.
Yanıcılık
Karbonmonoksit yalnızca zehirli olması ile tehlike oluşturmaz, aynı zamanda yanıcı-patlayıcı bir gazdır. Alt patlama limiti (LEL) %12,5 ve üst patlama limiti (UEL) %74 olan karbonmonoksit gazı, özellikle kapalı ortamlarda birikip bir kıvılcım kaynağı ile alev alarak patlamalara neden olabilir.
Karbonmonoksit çok zehirli olduğu için endüstriyel tesislerde öncelikli olarak personel güvenliği gözetilerek ppm düzeyinde algılama yapılarak zehirlenme tehlikesi önlenmeye çalışılır. Fakat çalışan personelin bulunmadığı durumda dahi yangın-patlamaya neden olarak tesisinize zarar verebilir.
4-Karbonmonoksit Nasıl Tespit Edilir? Karf&Scoot GD2G Karbonmonoksit Dedektörü Özellikleri
Karbonmonoksit renksiz, kokusuz, tatsız bir gaz olduğu için varlığını tespit etmek çok güçtür. İnsanlarda karbonmonoksit sızıntısı riski bulunan ortamda, zehirlenme belirtileri ortaya çıktığında derhal ortam terkedilse bile can güvenliği tehlikede olabilir veya tıbbi yardım alınsa dahi vücutta kalıcı hasarlara neden olabilir. Bu yüzden yabancı kaynaklarda “sessiz katil” olarak adlandırıldığı görülür.
Karbonmonoksit sızıntısı olabilecek endüstriyel tesislerde, çalışan güvenliği için karbonmonoksit gaz algılama dedektörü kullanılması hayati önem taşır. Karf&Scoot GD2G Karbonmonoksit Dedektörü, elektrokimyasal sensör teknolojisi ile hassas, hızlı ve güvenilir bir biçimde karbonmonoksit gazını tespit eder. Analog ve dijital sinyal çıkışları sayesinde tek başına kullanılabileceği gibi tesisinizdeki ekipmanlarla da uyum içinde çalışabilir. Patlayıcı ortamlarda kullanıma uygundur, Atex sertifikasına sahiptir. Paslanmaz çelikten üretilen sağlam gövdesi, zorlu endüstriyel şartlarda dahi kusursuz ölçüm imkânı sağlar.
Tehlikeli gaz algılama teknolojileri, personel ve tesis güvenliğiniz için yüksek öneme sahip ekipmanlardır. Daha detaylı bilgi ve tesisinize özel gaz algılama çözümlerimiz için aşağıdaki iletişim adreslerimizden veya iletişim sayfamızdan bize ulaşabilirsiniz.
Yazar: Karf&Scoot
İzinsiz kopyalanması ve kaynak gösterilmeden alıntılanması yasaktır.
Kaynaklar:
1-ABD Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH) Pocket Guide to Chemical Hazards
2- Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) International Chemical Safety Cards (ICSCs)
3- Encyclopædia Britannica
4- Philip Wexler, Encyclopedia of Toxicology, 2014
